معرفی فرش دستبافت ایرانی و انواع آن
اگر بخواهیم در مورد یکی از کالاهای مهم ، صادراتی که نماد ملت ایران نیز محسوب می شود صحبت کنیم، فرش دستبافت ایرانی یکی از درخشان ترین نمونه هاست که در سطح بین‌الملل شناخته شده و مورد تایید همگان است. ایران در تولید فرش جهان سهم بسزایی دارد که همین تاثیر و اهمیت باعث پیشرفت و پیشروی ایران در صنعت فرشبافی شده است.
یکی از مهمترین تجهیزات و کالاها که از گذشته تا کنون اهمیت ویژه‌ای در زندگی انسان داشته است ، فرش و محصولات نساجی می‌باشد ؛ زیرا استفاده از این وسایل در ایجاد حس آسایش و آرامش انسان کمک شایانی می‌کند. حال در این بین یکی از بی‌نظیرترین و پرطرفدارترین انواع فرش ، فرش‌های دستباف هستند که جزو محصولات کهن و با اصالت ایرانی نیز به شمار می‌روند.
در این مقاله قصد داریم در خصوص تاریخچه ی فرش دستباف و انواع آن صحبت کنیم پس تا ادامه با ما همراه باشید.
تاریخچه فرش دستبافت
با توجه به تاریخچه کهنی که در تولید فرش و قالی دستباف ایرانی وجود دارد در حال حاضر می‌توان گفت محصول بافته شده به دست هنرمندان ایرانی جزو بهترین و زیباترین نوع فرش در دنیا است.
گرچه فرش کلمه ای عربی است اما در فارسی کاربرد فراوانی داشته و انواع زیرانداز در ابعاد گوناگون را شامل می شود. فرش دستباف از دیرباز مهمان خانه ایرانیان بوده است، به طوری که گزنفون، تاریخ نگار یونانی در 4 قرن قبل از میلاد به استفاده ایرانی ها از قالیچه به عنوان بستری نرم اشاره کرده است. در دوره ساسانیان فرش ایرانی یک کالای صادراتی به کشور چین بوده است. قالی پازیریک قدیمی‌ترین قالی کشف شده جهانیان است که در دره پازیریک در 80 کیلومتری مغولستان یافت شده و نقوش اصیل هخامنشی بر روی آن دیده می شود. در واقع ایرانیان از اولین ملت هایی بودند که ذوق و هنرشان را در بافت فرش به کار گرفته و انواع فرش دستباف را به بازارهای داخلی و خارجی عرضه کردند.
در سال‌های گذشته با پیشرفت تکنولوژی در بسیاری از زمینه‌ها از جمله زمینه تولید فرش ، شاهد تغییر و تحولات بسیار عظیمی در تولید این محصول بودیم ؛ به طوری که در ابتدای تولید فرش به دست هنرمندان ایرانی ، نقش‌های بسیار ساده و طرح‌های آسانی روی این محصولات نساجی پیاده می‌شد اما با گذشت زمان تحول شگرفی در تولید این محصول به وجود آمد و این امر موجب تنوع بی‌نظیر در بازار فرش دستبافت شد.
انواع فرش دستبافت ایرانی:
فرش دستباف ایرانی تنوع بسیار بالایی دارد این متنوع بودن در روش تولید، اندازه، جنس، کیفیت، ظرافت، نفاست و … دیده می شود. همین تفاوت ها در رنگ و تفاوت‌های ظاهری و ساختاری همگی باعث شده است که فرشی دستباف ایران دارای فرآورده‌های خاصی باشد که هر یک نام مشخصی دارد. در این مقاله تلاش کردیم به صورت یک طبقع بندی کلی انواع فرش دستبافت ایرانی را به شما معرفی کنیم.
الف) طبقه بندی بر اساس سبک محلی
۱.فرش شهری: همانطور که از نامش مشخص است یعنی فرشی که در شهرها بافته می‌شود. فرش شهری‌باف که به وسیله‌ی بافنده‌ی شهرنشین بافته می‌شود، ظریف است و رج‌شمار آن بالاست و دارای نقشه و طرح ویژه‌ای است. بافت فرش در شهرها بیشتر در زمان صفویان با دایر کردن کارگاه‌های بزرگ قالی‌بافی در اصفهان و تبریز گسترش یافت و هم اکنون در اکثر نقاط ایران این نوع فرش بافته می شود.
ب)فرش عشایری: فرش عشایری و ایلی فرش های ساده و ابتدایی هستند که ایده بافت طرح این نوع فرش ها بیشتر برگرفته از محیط و زندگی ایل نشینان است. فرش ایلی در اندازه‌های کوچک به صورت زمخت و درشت‌باف عرضه می‌شود. کناره‌ی فرش ایلی، بافتی پیچیده دارد که اغلب در فاصله‌های معین منگوله‌های کوتاه پشمی به آن وصل می‌کنند. از فرآورده‌های فرش عشایری گبه، جل، سفره، نمکدان، رختخواب‌پیچ و پشتی را می توان نام برد.
ج)فرش روستایی: فرشی است که بسیار شبیه به فرش های غشایری می باشد و به صورت ساده و ابتدایی در روستاها بافته می شود. فرش روستایی اکثراً بدون نقشه (ذهنی باف) بافته می‌شود. قطع این فرش‌ها کوچک و به صورت ذرع و نیم، پشتی، کناره و خرک است. فرش‌های روستایی زمانی از نظر طرح و ترکیب ویژگی‌هایی داشت، ولی اینک تحت تأثیر تولید بازاری، تفریبا یکنواخت شده است و در خطر نابودی قرار گرفته است.
ب)طبقه بندی بر اساس جنس فرش
۱. فرش ابریشمی: فرشی است که پرزهای آن از ابریشم بافته شده است.
۲.فرش تمام ابریشم: فرشی است که هم پرز و هم چله آن تماما از ابریشم بافته شده است.
۳. فرش گل ابریشم: فرشی است که بخشی از گل‌ها و امور تزئینی فرش از ابریشم است.
۴.فرش کف ابریشم: فرشی است که کف (زمینه) آن با خامه‌ی ابریشمی بافته شده باشد.
۵. فرش چله ابریشم: فرشی است که فقط چله (تار) آن از ابریشم است.
۶. فرش کرکی: نوعی فرش که پرز (خامه) آن از موی بز است.
۷. فرشی زربفت: نوعی فرش گران‌بهاست که تار و پود آن از رشته‌های طلا و نقره بافته شده باشد.
۸. فرش سوف: نوعی فرش گران‌بهاست با نقوش برجسته و پودهای طلا و نقره که در قسمت گلیم‌باف ها قرار می گیرد.
۹.فرش پشمی: فرشی است که پرز (خامه) آن از پشم است.
۱۰.فرش تمام پشم: فرشی است که پرز و تار و پود آن از جنس پشم است.
۱۱.فرش چله پشم: فرشی است که فقط چله (تار) آن از نخ پشمی است.
۱۲.فرش کرکی: نوعی فرش که پرز (خامه) آن از موی بز است.
ج) طبقه بندی بر اساس شکل هندسی
معمولا فرش های دسابافت بع یکی از شکل های زیر باقته می شوند:
به صورت مستطیل، مربع، دایره و بیضی؛ و در شکل کروی (حجم)، به صورت گلابدان، کوزه، گلدان، سماور، کره جهان، خانه کعبه و غیره تولید می شوند.
د)طبقه بندی بر حسب اندازه فرش
فرش دستباف از نظر اندازه (از کوچکترین تا بزرگترین) به شرح زیر است:
۱.پادری: پادری و درگاهی برای گستردن در پای در، یا درب اتاق یا خانه استفاده می شود.
اندازه‌ی آن بسیار کوچک و در حد درب است. معمولاً این اندازه ۴۰ × ۳۰ سانتیمتر می باشد ، معمول شهرهای کرمان و سراب از کانون‌هایی است که در آن، به بافت پادری و درگاهی به طور عمده می‌پردازند.
۲.دورنما: دورنما بزرگتر از پادری و کمتر از یک متر مربع است. این فرش با نقش‌های طبیعت و گل و گیاه است به دیوار نصب می‌شود. تبریز، کاشان و کرمان محل بافت این دورنماها هستند. معمولا دورنما ها در دکوراسیون منزل به کار می روند.
۳.پشتی: روکش پشتی به صورت فرش بافته می‌شود و داخل آن، ابر یا اسفنج پر می کنند. اخیراً، استفاده از پشتی متداول شده است. این نوع فرش در اندازه‌های ۵۰ ×۶۰ یا ۶۰ × ۸۰ یا ۶۰ × ۹۰ سانتیمتر است. که معمولاً، در ترکمن صحرا و همدان بافته می‌شود. پشتی که بافته‌ای روستایی است با رج‌شمار ۲۰ بافته می‌شود.
۴.رومبلی: رومبلی فرشی است براى روکش مبل. شرکت فرش آستان قدس رضوی در سال‌های اخیر، مبادرت به تهیه و بافت رومبلی کرده است. یکی از تولیدات کرمان، رومبلی است.
۵.زین پوش: زین پوش یاجُل فرشی است برای انداختن بر پشت اسب. جل‌های عشایر شاهسون و قشقایی شهرت دارند و در گذشته بسیار مورد استفاده قرار می‌گرفته است.
۶.خرسک: فرشی است درشت‌باف با پرز بلند و کم دوام در اندازه‌ی تقریباً۷۰× ۹۰ سانتیمتر.
۷.ذرع و نیم : فرشی است معمولاً در اندازه‌ی ۱ × ۱/۵۰ متر که پهنای ثابتی ندارد. بافت ذرع و نیم در اکثر کانون‌های بافت دیده می‌شود.
۸.دوذرعی: این فرش بزرگتر از ذرع و نیم است و قطع آن اکثراً 1.20×2 متر است که پهنا و درازای آن کم و زیاد می‌شود.
۹.سجاده ای: یا جانمازی با طرح محرابی برای انجام فریضه‌ی نماز بافته می‌شود. اندازه‌ی این فرش همان دو ذرعی است.
۱۰.قالیچه: قالیچه فرشی است بسیار معمول و شناخته شده و کوچکتر از قالی اندازه‌ی قالیچه متغیر است ولی به طور معمول، ۲۰۸ × ۱۴۳ سانتیمتر بافته می شود و در بازار وجود دارد.